In deze allereerste bonusaflevering/tussendoortje bespreken we in vogelvlucht de Amerikaanse feestdag Halloween. Waar zijn de tradities van Halloween zoals we het nu kennen eigenlijk op gebaseerd?
Muziek: Halloween The Pumpkin Head van Frank Schroeter.
Bij het voorbereiden van deze aflevering zijn Engelstalige bronnen gebruikt. Het kan daardoor zijn dat er vertalingsfouten in deze tekst zitten, ondanks dat we hierop proberen te letten. Daarnaast willen we benadrukken dat we géén journalisten, onderzoekers of geschiedenisexperts zijn, maar slechts amateur podcastmakers.
Samhain
Halloween is ontstaan uit de Keltische feestdag Saimhain. Deze feestdagwerd duizenden jaren geleden op 31 oktober gevierd om het nieuwe jaar te verwelkomen. De Kelten maakten toen namelijk onderscheid tussen een lichte helft en een donkere helft van het jaar, waarbij het voorjaar en de zomer als “licht” werd gezien en de herfst en de winter als “donker”. Het feest zelf stond grotendeels in het teken van het vieren van de oogst. Daarnaast geloofden de Kelten dat er bij de overgang van licht op donker een deur open kwam te staan tussen de aarde en de geestenwereld. Geesten zouden op dat moment over kunnen steken naar de aarde, maar andersom zouden mensen kunnen komen te verdwalen in de geestenwereld.
Om Samhain te vieren werden er vreugdevuren ontstoken. Deze vreugdevuren trokken insecten aan. Want ja, als het donker is trekt licht nu eenmaal insecten aan. En wie eet graag insecten? Vleermuizen! Dit is schijnbaar waarom vandaag de dag vleermuizen nog steeds één van de symbolen van Halloween is.
De reden dat deze oude Keltische feestdag de basis vormt voor het huidige Halloween hebben we trouwens te danken aan aanhangers van het christendom in de vroege middeleeuwen. Terwijl het aantal christenen destijds in het Westen flink toenam, hebben ze Heidense rituelen deels overgenomen en aangepast om het zo makkelijker te maken om heidenen te bekeren tot het christendom.
Middeleeuwen
Een andere Heidense feestdag die in de Middeleeuwen door christenen is overgenomen is Lemuria. Dit was de dag waarop de doden werden gevierd en deze viering vond jaarlijks rond 14 mei plaats. Op deze dag kwamen de geesten van de doden op aarde om rond te spoken en mensen bang te maken. Om ervoor te zorgen dat er bij hen niet gespookt zou worden brachten heidenen offers aan de doden in de vorm van cakejes of door melk op de graven te gieten.
Christenen hebben Lemuria overgenomen in de vorm van Allerheiligen, wat over het algemeen op 1 november werd gevierd. En waarom op 1 november en niet meer in mei? Om zo Samhain te dwarsbomen dat dus op 31 oktober werd gevierd. De Engelse benaming voor Allerheiligen is All Hallows Day en de avond ervoor werd in de loop der tijd All Hallows Evening genoemd, wat weer is afgekort naar Halloween. Op deze manier maakte Samhain dus plaats voor wat wij nu kennen als Halloween.
De dag na Allerheiligen werd Allerzielen gevierd en deze feestdag linkt Halloween met de dood. Op deze dag droegen priesters namelijk christenen op om te bidden voor de zielen die vastzaten in het vagevuur. Zielen zaten hierin vast totdat ze naar de hemel mochten gaan, en zou geen pretje zijn want.. vuur. Hoe meer mensen zouden bidden voor de zielen hoe sneller een ziel naar de hemel kon gaan. In de middeleeuwen gingen kinderen daarom langs de deuren om te bedelen voor zielencakejes. Dit waren kruidige cakejes met rozijnen die schijnbaar erg in de smaak vielen bij kinderen, want in ruil voor deze cakejes boden ze aan om te bidden voor de zielen die vastzaten in het vagevuur.
Heksenvervolgingen
Een ander symbool wat bij Halloween past zijn heksen, iets wat uit misogynie is ontstaan. Zoals je weet zijn er meerdere periodes in de geschiedenis geweest waarbij voornamelijk vrouwen werden beschuldigd van hekserij. Ik zeg voornamelijk, want ook mannen werden hiervan beschuldigd. Maar toch ook vooral vrouwen. Het ging waarschijnlijk om vrouwen die als excentriek werden gezien. Denk hierbij aan vrouwen die zich bezighielden met geneeskunde en hiervoor kruiden en smeersels gebruikten. Gelovigen vonden dit maar merkwaardig en dit sloeg in de loop der tijd om naar een angst en haat voor heksen en hekserij.
Overigens werden de meest normale en standaard dingen geassocieerd met heksen. Denk aan een ketel en bezem wat iedereen destijds standaard in huis had. De heksenhoed is gebaseerd op een puntige hoed die boerenvrouwen in die tijd op hadden. En katten werden ook al snel met heksen geassocieerd omdat ze qua karakter minder voorspelbaar zijn dan honden. Het is mij alleen niet helemaal duidelijk waarom specifiek zwarte katten met de duivel werd geassocieerd.
Guy Fawkes
Iets anders wat nog steeds met Halloween wordt geassocieerd zijn maskers en kattenkwaad. Dit is terug te leiden naar het begin van de 17e eeuw in Engeland. Op 5 november 1605 vond het buskruitverraad plaats in Londen. Hierbij deden een groep Katholieken onder leiding van Guy Fawkes een poging tot een staatsgreep. Zij wilden namelijk het Paleis van Westminster opblazen, want hier kwam het Hogerhuis in samen. Echter is het zover niet gekomen, want het complot werd op tijd ontdekt. Guy Fawkes werd vervolgens opgepakt, schuldig bevonden en opgehangen. Volgens legende is zijn lichaam in stukjes gehakt en in het vuur gegooid. Ieder jaar sindsdien, op de dag van het falen van het complot, gingen kinderen met maskers de straat op om kattenkwaad uit te halen en fikkies te stoken. Ze deden dit om Guy Fawkes bespotten, iets wat nog steeds een traditie is in Engeland. Het staat nu bekend als Guy Fawkes Day en Bonfire Night.
Het Guy Fawkes masker zoals we het tegenwoordig kennen is populair geworden door de film V for Vendetta uit 2005. Deze film is dan ook deels geïnspireerd door het buskruitverraad en bevat een versie van de originele nursery rhyme:
Tegenwoordig is het masker vooral bekend vanwege de internationale hacker beweging Anonymous. Zij adopteerden het masker voor hun protesten tegen autoriteiten. Tegenwoordig staat het dan ook symbool voor het in opstand komen tegen tirannie.
Kolonisten in Amerika
Terug naar Halloween, want waar we nu zijn op de tijdlijn is nog niet het Halloween wat we vandaag de dag van films kennen. Het heeft echter al wel een aantal kenmerken van de huidige Amerikaanse feestdag. Puriteinse kolonisten in het Noord-Oosten van Amerika hebben overigens geprobeerd dit te dwarsbomen, want zij vonden alles wat bovennatuurlijk was eng en dat mocht daarom volgens hun niet gevierd worden. Desondanks waren er ook kolonisten die deze gewoontes vanuit Groot-Brittannië meenamen naar de Verenigde Staten. Onder hun waren groepen die wel gewoon Bonfire Night vierden. Daarnaast waren er ook andere groepen immigranten die open stonden voor vieringen waar de puriteinen op tegen waren.
Door de Burgeroorlog van 1861 tot en met 1865, de Civil War, raakten Amerikanen geobsedeerd met lijken. Dit kwam omdat er toen grote hoeveelheden lijken verspreid lagen door bepaalde delen van het land. Mensen raakten hierdoor opnieuw geïnteresseerd in spookverhalen. Dit samen met volksverhalen van Schotse en Ierse immigranten vormt de basis van het huidige Amerikaanse Halloween. Het waren trouwens de Schotten die de ‘boogeyman’, de boeman, hebben meegenomen. De boeman is een soort mythisch wezen dat voornamelijk kinderen bang wil maken. Op Halloween zou hij zich achter elke hoek verstoppen om je te willen laten schrikken.
Ook de jack-o’-lantern, dit is een uitgeholde pompoen waarin een eng gezicht is gesneden, komt van oorsprong uit Groot-Brittannië. Deze pompoen, die als lantaarn wordt gebruikt, is namelijk gebaseerd op de legende van een man genaamd Jack. Jack werd door de duivel uit de hel verbannen, maar kreeg van hem wat sintel (gloeiend hout of kolen) mee die hij plaatste in een uitgeholde knolraap. Zo creëerde hij een lantaarn waarmee hij doelloos over de aarde dwaalde. Kinderen in Amerika gebruikten voor Halloween in plaats van knolrapen pompoenen, want die waren een stuk groter en ruim beschikbaar in het najaar. De enge gezichten die ze erin sneden hadden als doel om mensen af te schrikken of bang te maken.
20e eeuw
Aan het begin van de 20e eeuw werd de visuele uitstraling van Halloween bepaald door kunstenaars van die tijd. Zij gebruikten hiervoor voornamelijk de kleuren zwart en oranje en afbeeldingen van vleermuizen, skeletten, spinnenwebben en jack-‘o-lanterns. Maar er werd ook wat nieuws toegevoegd, namelijk een spook in de vorm van een wit laken. Dit witte laken is gebaseerd op het witte laken waar vroeger lijken in werden bewaard en opgebaard. In het Nederlands kennen wij dit als een lijkwade. Rond deze tijd kwamen tevens oude tradities weer in nieuw licht te staan. De afbeeldingen waren griezelig, maar hadden ook wat ondeugends. En er kwamen daarnaast ook nieuwe tradities bij. En één van deze tradities is waar het woordje ‘trick’ van trick or treat vandaan komt.
Tussen 1900 en 1920 begonnen jongeren zich namelijk steeds meer te misdragen. Maar in de roaring twenties, in de jaren 20 van de vorige eeuw, begon het echt uit de hand te lopen. Waar het eerst om grapjes en kattenkwaad ging door bijvoorbeeld pompoenen kapot te gooien, ging het nu om levensgevaarlijke acties. Zo lieten jongeren in die tijd trams ontsporen, deden ze mensen opzettelijk pijn en stichtten ze grote levensgevaarlijke branden. In grote steden stond Halloween dan ook bekend als Hell Night. In plaats van kattenkwaad ging het inmiddels dus om criminele acties, maar je moet je voorstellen dat jongeren in die tijd ontzettend arm waren en niet veel te doen hadden. Er moest dus naar een alternatief voor ze worden gezocht, iets wat ze van de straat hield. De oplossing hiervoor was het introduceren van speciale Halloween activiteiten zoals feestjes en optochten.
Commercieel
Ook bedrijven zagen hier wel wat in, want die kregen dollartekens in hun ogen: zij zagen een manier om hier geld aan te verdienen. Waar voorheen Halloween kostuums nog thuis werden gemaakt, besloten bedrijven deze op grote schaal te produceren voor verkoop. In het begin werden deze kostuums gemaakt van papier, maar dit was niet ideaal. Papier is namelijk nogal brandbaar en kwam het destijds schijnbaar regelmatig voor dat deze kostuums in de fik vlogen. Niet bepaald veilig dus. Uiteraard zochten bedrijven daarna naar manieren om de kostuums meer duurzaam te maken. Dit zorgde er ook meteen voor dat er nieuwe soorten kostuums werden geïntroduceerd, gebaseerd op wat destijds populair was in de media.
Naast feestjes en optochten werd ook officieel het trick-or-treating geïntroduceerd. Het “treat” gedeelte is dus schijnbaar gebaseerd op de christenen met de zielencakejes uit de middeleeuwen. Het “trick” gedeelte is een dreigement met knipoog naar het vandalisme van de roaring twenties. Trick-or-treating zelf is dus nog helemaal niet zo oud, het is eigenlijk pas echt ontstaan in de eerste helft van de vorige eeuw. Maar goed, het duurde in de 20e eeuw dus niet lang voordat Halloween uitgroeide tot een feestdag dat massaal werd gevierd in de Verenigde Staten. Uiteraard speelde media hier ook een grote rol bij. Zo werden er televisiespecials gemaakt, maar ook stripboeken hadden speciale Halloween edities.
De film
De feestdag kwam al helemaal in de schijnwerpers te staan toen eind jaren ’70 een iconische horrorfilm werd gemaakt met dezelfde naam. John Carpenter’s Halloween kwam namelijk uit in 1978. Voor die tijd was er nog nooit echt een film uitgebracht met Halloween als thema. John Carpenter is echt een pionier als het gaat om horror films. Dankzij zijn film werd het horror genre nieuw leven ingeblazen en Halloween staat bekend als één van de eerste slashers die er is gemaakt. De echte eerste slasher zou overigens Black Christmas uit 1974 zijn.
Een iconisch onderdeel van de Halloween film is het masker van Michael Myers, de antagonist van de film. Omdat er bijna geen geld beschikbaar was voor kostuums en dergelijke, moest de productio n designer op zoek naar goedkope alternatieven. Hij vond ergens een mislukt masker van Star Trek’s Captain Kirk en dit masker was echt perfect voor Michael Myers: het zag er super vreemd en unheimlich uit. Het masker is inmiddels zo bekend dat het nog steeds met de feestdag Halloween geassocieerd wordt. Sterker nog: dit masker heeft veel impact gehad op de productie van Halloween maskers, want het heeft ervoor gezorgd dat deze opnieuw gedefinieerd werden.
Tegenwoordig is Halloween echt big business, ook in Nederland. Waar het in de vorige eeuw nog een feestdag voor kinderen was, is het nu voor zowel kinderen als volwassen. Maar het blijft natuurlijk iets speciaals voor kinderen. En voor volwassenen zoals ik, die diep van binnen altijd 12 jaar oud zullen zijn.
Recent Comments